Matryoshka กว่าจะเป็นตุ๊กตาแม่ลูกดก

ตุ๊กตาที่บรรจุซ้อนกันอยู่ในตัวนี้ย้ายถิ่นฐานจากจีนผ่านญี่ปุ่นมาถึงรัสเซียได้อย่างไร ?

ตุ๊กตามาโตรชก้า หรือ มาตรีออซคา (Matryoshka Dolls) ที่มีตุ๊กตาแบบเดียวกันแต่เล็กกว่าซ้อนอยู่ข้างในนั้นผู้คนมักเชื่อกันว่าเป็นของรัสเซียเหมือนกับที่ครัวซองต์เป็นของฝรั่งเศส รองเท้าไม้คล็อกเป็นของดัชท์ 

• 

งานศิลปะที่ซับซ้อนชิ้นเล็กๆนี้ มีภูมิหลังที่เกี่ยวข้องกับหลากหลายชาติ แนวความคิดดั้งเดิมของการที่มีวัตถุซ้อนกันอยู่ภายในนั้น เกิดขึ้นที่ในประเทศจีนระหว่างยุคของราชวงศ์ซ้อง (พ.ศ. 1503 ถึง พ.ศ.1822) ช่างไม้ทำกล่องซ้อนกล่องขึ้นมาเพื่อเป็นสัญลักษณ์ของความช่างประดิษฐ์คิดค้น แปดร้อยปีต่อมา กล่องเหล่านั้นได้พัฒนามาเป็นตุ๊กตา ซึ่งขนาดเล็กที่สุดนั้นมันจิ๋วมากจนสามารถใส่เมล็ดข้าวได้เพียงเมล็ดเดียว จากนั้นตุ๊กตารูปแบบนี้ก็เดินทางไปสู่ญี่ปุ่น ซึ่งถูกใช้เป็นสัญลักษณ์ของเทพเจ้าแห่งโชคลาภเจ็ดองค์ของญี่ปุ่น 

• 

ในตอนปลายศตวรรษที่ 19 ชาวรัสเซีย ชื่อ Savva Mamontov ได้จัดตั้งกลุ่มศิลปินขึ้นในประเทศ โดยมีวัตถุประสงค์ที่จะสร้างความเข้มแข็ง และสนับสนุนศิลปะและงานฝีมือพื้นบ้านของรัสเซีย เชื่อกันว่า ศิลปินกลุ่มนี้ได้แรงบันดาลใจมาจากตุ๊กตาของญี่ปุ่นแล้วมาสร้างเป็นรูปแบบของตนเอง โดยใช้วิถีชีวิตในชนบทของรัสเซียเป็นฐานคิด 

งานตุ๊กตาชิ้นแรกสร้างขึ้นโดย เซียเกร์ มาลุยติน (Sergei  Malyutin) เขาเกณฑ์ให้ช่างงานไม้ที่ชื่อว่า Zvyozdochkin เป็นคนแกะไม้ แล้วมาลุยตินเป็นคนวาดภาพลงบนชิ้นงาน ศิลปินเหล่านั้นตั้งชื่อตุ๊กตานี้ว่า ‘Matryoshka’ จากรากศัพท์ในภาษาละตินที่แปลว่า ‘mother’ แล้วก็แต่งเนื้อแต่งตัวให้ด้วยชุดซาราฟาน (sarafans – ชุดกันเปื้อนตามแบบพื้นบ้านที่หญิงผู้เป็นแม่สวมใส่) และผ้าคลุมผม 

• 

ดังนั้นตุ๊กตานี้จึงกลายเป็นภาพของความเป็นแม่ ความอุดมสมบูรณ์ และมั่งคั่ง ในแบบของรัสเซีย มีการนำตุ๊กตาเหล่านี้ไปจัดแสดงใน เวิร์ลแฟร์ (World Fair) ที่ปารีสในปี พ.ศ. 2443 และก็ได้รับความนิยมในทันที

• 

ในทศวรรษที่ 1980 เสรีภาพในการแสดงออกที่เกิดขึ้นใหม่ในช่วงนั้นก็หมายความว่าตุ๊กตามาโตรชก้าก็สามารถมีรูปร่างหน้าตาเป็นบรรดาผู้นำของรัสเซียได้ ตัวที่ใหญ่ที่สุดนั้นเป็นรูปของผู้นำประเทศในยุคนั้น คือ มิคาอิล กอร์บาชอฟ (Mikhail Gorbachev) ซึ่งเป็นที่รู้จักกันดีในชื่อว่า ‘กอร์บี’ (‘Gorby’) ยุคปัจจุบัน ใครไปเยือนรัสเซียบ่อยๆ ก็จะเห็นตุ๊กตาชนิดนี้ ที่มีใบหน้าของผู้นำประเทศต่างๆ ไม่เว้นแม้แต่ประเทศไทย

• 

สถิติโลกที่บันทึกไว้ถึงจำนวนชิ้นของตุ๊กตามาโตรชก้าที่ซ้อนกันมากที่สุดคือ ชุด 51 ชิ้น วาดภาพโดย Youlia Bereznitskaia ทำขึ้นในปี พ.ศ. 2546 ตุ๊กตาตัวใหญ่ที่สุดสูงถึงกว่าครึ่งเมตร

ส่วนถ้าคุณสนใจอะไรที่มันใหญ่สุดๆ ล่ะก็ ตุ๊กตามาโตรชก้าเดี่ยวตัวใหญ่ที่สุดในโลกก็คือตัวขนาดยักษ์สูงสามสิบเมตร ซึ่งตั้งอยู่ที่เมืองหม่านโจวลี่ (Manzhouli) ในมองโกเลียใน (Inner Mongolia) อยู่ทางตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศจีน ตามแบบดั้งเดิมนั้น จะใช้แต่ไม้จากต้นไลมซึ่งมีเนื้อละเอียดมาแกะสลักเป็นตุ๊กตามาโตรชก้าเท่านั้น ซึ่งต้องทิ้งไม้นี้ไว้ให้แห้งด้วยลมเป็นเวลาหนึ่งถึงสามปีก่อนแล้วจึงนำมาตัดเป็นท่อนๆ จากนั้นจึงเลือกชิ้นดีที่สุดนำมากลึง

• 

เทคนิคการวาดภาพที่ใช้ในการทำตุ๊กตามาโตรชก้านั้น เรียกว่า ‘Khokhloma’ ซึ่งเป็นวิธีการตามธรรมเนียมปฏิบัติของการวาดภาพลงบนไม้ของรัสเซีย ซึ่งจะเป็นภาพของใบไม้ ลูกเบอร์รี และกลีบดอกไม้ วาดอย่างอิสระด้วยสีสดใส

• 

Where to find Russian dolls
หนึ่งในแหล่งดีที่สุดที่จะไปหาซื้อตุ๊กตามาโตรชก้าในมอสโคว คือ ที่ตลาด Izmaylovsky Market อันโด่งดัง คุณจะเห็น ตุ๊กตาซ้อนตัวมากมายเรียกว่าเป็นกองทัพเลยก็ว่าได้ ในทุกเฉดสี รูปทรง และ ขนาดวางเรียงอยู่ตามชั้นของแผงค้า เตรียมต่อราคาไว้ด้วยแล้วกัน 

•